Dolfijnen (Delphinidae) zijn een
familie van in zee levende
walvisachtigen. Ze worden ook wel
dolfijnachtigen,
zeedolfijnen of
echte dolfijnen (in tegenstelling tot de
grondeldolfijnen) genoemd. Ze vormen een familie uit de onderorde der
tandwalvissen (Odontoceti) en komen voor in alle wereldzeeën.
Er bestaan 36 soorten dolfijnen verdeeld over 16 geslachten. De kleinste dolfijn is
Heavisides dolfijn, met een lengte van 1,2
meter en een gewicht van 40
kilogram. De grootste dolfijn is de zwart-witte
orka, die 7 meter lang kan worden, en wel 4,5
ton kan wegen.
Dolfijnen leven vooral in de ondiepere gebieden van de zee. Ze eten vooral vis en
inktvis. Tussen de diverse soorten zitten behoorlijke verschillen:
orka's pakken bijvoorbeeld veel grotere prooien (onder andere
zeeroofdieren) dan de
gewone dolfijn, die hoofdzakelijk van
vis leeft.
Net als andere walvissen staan dolfijnen bekend als zeer
intelligente en sociale dieren. Ze hebben relatief grote hersenen, waarvoor overigens ook andere verklaringen bestaan dan hoge intelligentie: dolfijnen kennen geen
remslaap en dieren zonder remslaap hebben vaak relatief grote hersenen.
In 2001 slaagde een dolfijn voor de zogenaamde
spiegeltest, waarbij een dier voor een spiegel wordt geplaatst om te bepalen of het zijn spiegelbeeld herkent als zichzelf. In hetzelfde jaar toonden onderzoekers aan dat dolfijnen het aanwijzen van een voorwerp door een mens begrijpen.
Bij
tuimelaars is het gebruik van
sponzen als
gereedschap (waarschijnlijk ter bescherming van de neus) bekend. In 2005 beargumenteerden onderzoekers dat dit gebruik weliswaar binnen één
genetisch verwante groep plaatsvindt, maar dat het niet alleen genetisch bepaald kan zijn, waarmee een vorm van
cultuur zou zijn aangetoond.
In 2006 bleek uit onderzoek van de
Universiteit van St Andrews in Schotland dat tuimelaars elkaar roepen met een karakteristiek fluitgeluidje, dat per dier verschillend is. De onderzoekers vergelijken dit met het gebruik van
namen door mensen.
Onderzoek in
Emory University op basis van
MRI-gegevens, afgerond in 2010, plaatst dolfijnen op het vlak van intelligentie net na mensen. Ze zouden deze te danken hebben aan relatief grote hersenen t.o.v. hun lichaam, de erg ontwikkelde
neocortex en de mogelijkheid om complexe emoties te beleven en zichzelf te herkennen. Er zouden twee grote groeispurten van de hersenen te erkennen zijn, een 39 miljoen jaar geleden, toen de
tandwalvissen ontstonden en ze kleiner werden en grotere hersenen kregen. Ook de verschijning van de
echolocatie trad toen op. 15 miljoen jaar geleden zou de tweede spurt zijn opgetreden toen dolfijnen socialer gedrag begonnen te vertonen en complexere interacties steeds belangrijker werden.
[1]
[bewerken] Sociale interactie
Mede door hun intelligentie zijn dolfijnen sociale dieren, men vermoedt dat een combinatie van nieuwsgierigheid en het speelse karakter van de dolfijn ervoor zorgt dat ze veelvuldig contact hebben met andere diersoorten waaronder de mens. Veelvuldig is waargenomen dat dolfijnen met boten mee zwemmen. Hun neiging naar gezelschap komt ook goed tot uiting in de grote groepen waarin dit dier zich vaak manifesteert. Groepen kunnen bestaan uit tien tot vijfhonderd dolfijnen.
Dolfijnen behoren samen met
Bonobo's en
mensen, voor zover bekend, tot de enige diersoorten welke seksuele daden verrichten zonder dat hierbij
conceptie het beoogde doel vormt. In een aantal gevallen is bekend dat seksueel
gefrustreerde dolfijnen hun lusten botvieren door mensen
aan te randen waarmee ze zwemmen. Hierdoor zijn enkele zwemmers ernstig gewond geraakt.
In
2004 maakten
Japanse onderzoekers bekend dat ze ontdekten dat dolfijnen voortdurend
roos hebben. Hun huid schilfert af, waarbij ze zich elke twee uur vernieuwt.
De loslatende huidschilfers verminderen de waterwrijving doordat de waterstroom rond het lichaam kalmeert. Hierdoor gaat er minder energie verloren aan het overwinnen van de waterweerstand en moet het dier minder energie verbruiken voor het zwemmen.
De huid is zacht. Dolfijnen hebben een flinke onderhuidse vetreserve, waardoor hun huidoppervlak een beetje veerkrachtig is. Als ze snel zwemmen ontstaan er kleine golfjes in hun huid, alsof ze geribbeld is. Die golfjes gaan de turbulentie tegen.
[bewerken] Evolutie en anatomie
Zowel dolfijnen,
walvissen en
bruinvissen zijn afstammelingen van
landzoogdieren, hoogstwaarschijnlijk van de
orde der
evenhoevigen. De voorouders van de dolfijn zijn grofweg vijftig miljoen jaar geleden, in het
Eoceen, in het water gaan leven.
Het skelet van een dolfijn heeft twee kleine botfragmenten die samen een
rudimentair bekken vormen. In oktober 2006 werd in Japan een
tuimelaar waargenomen met kleine vinnen aan beide zijden van de genitale gleuf. Wetenschappers geloven dat deze vinnen zijn ontstaan doordat het bekken van het dier verder is ontwikkeld dan gewoonlijk wordt waargenomen bij dolfijnen.
Als dolfijnen slapen, doen ze dat met één hersenhelft tegelijk. Dat is nodig omdat ze om de paar minuten boven water moeten komen om te ademen.
Dolfijnen hebben een gestroomlijnd spoelvormig lichaam dat uitermate geschikt is voor snel zwemmen. De
homocercale staartvin wordt gebruikt voor stuwkracht terwijl de borstvinnen samen met de hele staartsectie worden gebruikt voor de aansturing. De rugvin zorgt, bij de soorten die deze hebben, voor stabiliteit tijdens het zwemmen.
Hoewel de kleurpatronen per soort verschillen, bestaat het basale kleurpatroon uit grijstinten met op de onderzijde van het lichaam een lichtere grijstinten; frequent gecombineerd met lijnen en plekken in verschillende tinten en contrasten.
In de kop van een dolfijn vinden we de
meloen die de dolfijn zijn karakteristieke uiterlijk geeft. De meloen is een bollend orgaan dat enigszins over de bovenkaak heen uitpuilt. De meloen dient voor echolocatie en werkt als een
actieve sonar. De meloen intensiveert de sonar, geproduceerd door de
fonische lippen hoog in de luchtpijp nabij het spuitgat. De trillingen van het fonische lippenmembraan wordt door het weefsel in de meloen omgezet in geluid. Deze fonische lippen produceren een hoog-frequent klikgeluid, ook wel kliks genoemd, de frequentie is zo hoog dat het menselijk oor de klikgeluiden niet kan waarnemen. Wanneer een dolfijn een prooi nadert en de geluidsgolven van de kliks worden weerkaatst door de prooi, zal de dolfijn de echo van zijn klik waarnemen middels de onderkaak hierin bevinden zich holtes welke zijn gevuld met vet en de trillingen van een echo doorgeven aan het binnenoor waarna de dolfijn zijn prooi kan lokaliseren.
Enkele soorten zoals de tuimelaar hebben een gekromde bek waardoor deze een glimlach lijkt te vormen, deze vorm heeft echter niets te maken met de gemoedstoestand van de dolfijn. De bek van een dolfijn kan wel tweehonderdvijftig tanden herbergen. Wetenschappers denken dat de tanden ook een functie hebben in het opvangen van kliks; deze zouden zo zijn gerangschikt dat ze dienstdoen als een antenne.
Dolfijnen ademen door het
spuitgat, deze is net boven de meloen op de kop gesitueerd en wordt afgesloten door een krachtige klep die reflectorisch wordt geopend voor het in- en uitademen wanneer een dolfijn boven water komt. Het spuitgat is een geëvolueerde neus die in de loop van de evolutie van de snuit is verdwenen en is verplaatst boven op de kop van het dier.
De geslachtsorganen zijn gelokaliseerd aan de onderzijde van het lichaam. Mannetjes hebben twee gleuven, de bovenste voor het intern herbergen van de penis en de onderste voor de anus. Vrouwtjes hebben slechts één gleuf waarin zowel de vagina als de anus in uitmonden, aan beide zijden van deze genitale gleuf bevinden zich twee kleine kloven met daarin tepels verborgen; deze kloven behoren niet exclusief toe aan de vrouwtjes dolfijnen, ze komen ook voor bij sommige mannetjes.
De meeste dolfijnen hebben zowel onder als boven water een scherp zicht en hun gehoor is vergeleken met dat van de mens vele malen beter. Dolfijnen nemen geluidsfrequenties waar van 75
Hz tot 150.000 Hz; ter vergelijking een mens neemt geluidsfrequenties waar van 20 Hz tot 20.000 Hz. Hoewel dolfijnen een kleine ooropening hebben aan beide zijden van hun kop neemt men aan dat geluiden onder water ook, zo niet enkel, door de onderkaak worden opgevangen en worden doorgegeven aan het binnenoor middels een met vet gevulde holte in de onderkaak. Wetenschappers vermoeden dat de tanden van een dolfijn zo zijn gerangschikt dat ze werken als een antenne. Zo is een dolfijn in staat om de echo van hun kliks te kunnen interpreteren waardoor de lokalisering van de prooi wordt vergemakkelijkt. Omdat oorlogsschepen ook sonar gebruiken (die veel krachtiger is), krijgen dolfijnen inwendige bloedingen aan hun oren en proberen ze zo snel mogelijk weg te komen, waarbij ze soms stranden.
De
tastzin van een dolfijn is eveneens zeer goed ontwikkeld met vrije zenuwuiteinden dicht op elkaar gepakt in de huid, vooral rond de snuit, op de rugvin en de genitale gleuven is de tastzin van een dolfijn zeer perceptief.
Dolfijnen hebben geen
geurzenuw, daarom wordt aangenomen dat dolfijnen geen
reukzin hebben. Toch hebben dolfijnen
smaakzin en hebben voorkeur voor bepaalde soorten vis. Omdat dolfijnen de meeste tijd onder water doorbrengen denkt men dat het proeven van water voor de dolfijn een manier is om het ontbreken van reukzin te compenseren.
De bekendste soorten zijn de orka (
Orcinus orca), de Tuimelaar (
Tursiops truncatus) en de
Gewone dolfijn (
Delphinus delphis). Enkele andere
tandwalvissen die "dolfijn" worden genoemd, bijvoorbeeld
rivierdolfijnen zoals de
Orinocodolfijn (
Inia geoffrensis) en de
Chinese vlagdolfijn (
Lipotes vexillifer), behoren niet tot de familie.
De familie omvat de volgende geslachten en soorten:
Het jaar 2007 is door de
Verenigde Naties en het '
United Nations Environment Programme' (UNEP) uitgeroepen tot (Internationaal)
Jaar van de Dolfijn op voorstel van en ondersteund door diverse conventies en organisaties.
Op 17 september 2006 heeft
H.S.H. Prins Albert II van
Monaco de aankondiging gedaan, hij is ook internationaal beschermheer geworden van dit zo geheten
themajaar.
Op initiatief van NatureNet Europe is een Nationaal Comité Jaar van de Dolfijn voor
Nederland ingesteld. Het Comité bevordert de viering van het (Internationaal) Jaar van de Dolfijn 2007 in Nederland. Voorzitter is
drs. W.T. (Wim) van Gelder, Kustvereniging (EUCC) / NatureNet Europe en
Commissaris van de Koningin (
CDA) in de
Provincie Zeeland.
[bewerken] Dolfijnen in de kunst
In de
ornamentkunst is de dolfijn een veel gebruikt motief. In de
heraldiek het
symbool van vorstelijk gezag (zie het Franse
dauphin), dat in de wapens van Franse koningen veel voorkomt.
Het motief wordt gebruikt ter versiering van fonteinen en bronnen. Veelal ook als begeleiders van
nimfen,
nereïden,
tritonen, van
Neptunus,
Aphrodite,
Arion, enz.
[bewerken] Bronnen, noten en/of referenties
Bronnen, noten en/of referenties:
- (en) Susan Milius, Sponge Moms: Dolphins learn tool use from their mothers. Science News Online jaargang 167, nr. 24, p. 371 (juni 2005)
- (en) Michael Krützen, Janet Mann, Michael R. Heithaus, Richard C. Connor, Lars Bejder en William B. Sherwin, Cultural transmission of tool use in bottlenose dolphins. PNAS jaargang 102, nr. 25 (juni 2005)
- (nl) Dolfijnen noemen elkaar bij de naam. NRC Handelsblad, 9 mei 2006
- (en) Lone dolphins - Friend or foe? BBC Inside Out, 9 september 2002
- (en) Dolphin Engelse Wikipedia
- (nl) Dolfijnen basiskennis
